Wandelingen door Oud Amsterdam

Het boekje Wandelingen door Oud Amsterdam is in 1946 uitgegeven door Burgersdijk en Niermans’ Templum Salomonis in Leiden. Afgezien van een kort voorwoord door W.F.H. Oldewelt bestaat het uit een grote verzameling tekeningen van Leo K. Zeldenrust.

Achterin het boekje vinden we een plattegrond van Amsterdam binnen de zeventiende-eeuwse (buiten)Singelgracht. De zwarte punten met witte cijfers op de kaart geven de plaatsen aan waarvan Zeldenrust een tekening heeft gemaakt. Ze vormen niet echt een aaneengesloten wandeling, vandaar waarschijnlijk dat Zeldenrust het wandelingen noemt. Inderdaad zijn de punten 1-10 eventueel aan te vullen met 11-19 goed in een keer te lopen. Dan een losliggende reeks van 20 tot 30 en tenslotte wat nog wat groepjes 31-33 en 34-35 die wat verder af liggen. Wij hebben dan ook in een aantal niet aaneengesloten dagen de diverse punten bezocht.

Als u binnen het groene cirkeltje om een getal klikt, dan springt u naar de betreffende tekening met daarnaast een recente foto. In de beschrijving vertellen we over onze bevindingen tijdens de wandeling.

1 Oude koor van het Sint Geertruidaklooster, Suikerbakkersteeg

Het Sint Geertruidenklooster is allang niet meer, na de alteratie in 1578 is het klooster in gebruik genomen als suikerbakkerij. Daar herinnert de naam van de steeg nog aan. Maar dat alles is rond 1985 verdwenen om plaats te maken voor nieuwbouw. Zoals veel stegen in Amsterdam is ook deze afgesloten voor publiek. De foto’s zijn dan ook gemaakt door het hek heen. Van de oude gebouwen achterin de steeg is nog veel terug te vinden op de foto. De drie suikerbroden als gevelsteen zijn in de muur van de nieuwbouw weer opgenomen, het herinnert aan de voormalige suikerbakkerij.

2 Kijkje vanuit Klimopstraat en Kattegat

Het Kattegat is goed te vinden en we vermoeden dat het eerste stukje het Klimopstraatje heette. Mijnheer Google geeft ons daarin gelijk, maar in het straatje zelf is geen aanduiding te vinden. We kijken uit op de Lutherse kerk. Het uitzicht dat Zeldenrust genoot wordt grotendeels teniet gedaan door een grote boom en de uitbouw van een restaurant. Het torentje steekt er echter heel herkenbaar boven uit.

3 Smalste huis van Amsterdam, Singel 7

Het huis op de Singel nummer 7 staat bekend als het smalste huis ter wereld, maar dat is het niet. Het is wel het huisje met de smalste gevel is. Wat we zien is de achtergevel en die is één meter breed, nauwelijks breder dan de voordeur. Echter, de voorkant van het huis aan de Jeroenensteeg is een stuk breder.

4 Gevel, Langestraat 64

Tja, de gevel en met name de gevelsteen zijn heel herkenbaar aanwezig. De deuren onderin zijn nu ingericht voor moderne middelen van vervoer. Maar het geheel is duidelijk gerenoveerd en daarbij is met name de top van de gevel aangepast. Beslist een aardig pand om eens in ogenschouw te nemen.

5 Binnenplaatsje aan de Brouwersgracht 83-87

Waar vroeger uitzicht was op een huis is nu een schutting naar een andere tuin. Met de vuilcontainers is het resterende stuk van het binnenplaatsje geheel anders ingericht dan zoals Zeldenrust het zag.

6 Poortje bij huis Binnen Brouwersstraat 17

Het blok huizen aan de Binnen Brouwersstraat genummerd 15-25 (oneven) is vervangen door een studentenhuis met een passende gevel. Het poortje is niet meer.

7 Hoek Haarlemmer Houttuinen 5 / Korte Prinsengracht

Een pand van Stadsherstel, het huis met de gevelsteen de Oude Amsterdammer. In de dertiger jaren was het een café met in het souterrain een groentezaak. Zo ziet het er op de tekening niet uit. Wat wel opvalt is dat bij de renovatie de trap is verplaatst. Die is nu aan de zijde van de Korte Prinsengracht en vroeger aan de Haarlemmer Houttuinen.

8 Groote Bickerstraat naast 83

Tja, het ging Zeldenrust hier ongetwijfeld om het zootje ongeregeld dat hier werd tentoongesteld. Tegenwoordig oogt het als een aardig voortuintje. Met wat fantasie zijn de oude gebouwen er achter nog wel te herkennen.

9 Zandhoek 2 en 3

Zandhoek 2 t/m 7 is de eerste restauratie van het in 1953 opgerichte Bureau Monumentenzorg. Het begon met Zandhoek 2 in 1954. Nummer 3 staat eigenlijk grotendeels getekend en die hebben we ook gefotografeerd. Onder de gevelsteen staat de Eendracht.

10 Taanstraat 7

De rommelige voorkant zoals Zeldenrust die zag is grotendeels verbouwd. De deur naar het souterrain is er nog maar het raam er boven is verdwenen. Het trapje naar de voordeur maakt nu een knik. Zo blijft er ruimte over om fietsen te parkeren.

11 Driehoekstraatje

De houten trappen, met name die aan de rechterkant, zijn verdwenen. Dat geeft de straat wel een veel ruimere aanblik. Recht voorop de tekening de destilleerderij de Ooievaar, die daar al sinds de achttiende eeuw gevestigd is. In de etalage ligt een foto die de situatie die Zeldenrust tekende haarfijn weergeeft.

12 Poort en binnenplaats van het Rapenhofje, Palmgracht

De poort met daarboven de gevelsteen is praktisch zoals Zeldenrust het ook zag. De muur is wel bewerkt waar deze vroeger kaler was.

De binnenplaats is echter helemaal anders ingericht. De rechterkant blijft voor het zicht verborgen. Toch is wel iets van de oude structuur te herkennen.

13 Slopje in de Willemstraat 166-174

Het slopje is niet meer. Er staat nu een modern woningencomplex met een enigszins aan de omgeving aangepast uiterlijk.

14 Karthuizerhof, Karthuizerstraat 21-131

Wie meer wil weten over het hofje kan op de betreffende pagina van wikipedia kijken. Hier vergelijken we de tekening met een foto van de meest waarschijnlijke plek. Er is nogal wat veranderd. Het zal te maken hebben met de vorming van modernere woningen in het voormalige klooster.

15 Gangetje in de Westerstraat 174

Het gangetje is niet meer. Er is nieuwbouw gepleegd waarbij men geprobeerd heeft passende puien te kiezen.

16 Regenboogs Liefdehofje, Tuinstraat 110-140

Tja, toen wij langs kwamen was de poort dicht en hij bleef ook dicht. Het hofje is er nog steeds. Het hofje was bestemd voor oude mensen, maar nu mogen er muziekstudenten wonen. Ze sliepen misschien nog toen wij langskwamen?

17 Achterzijde Egelantiersgracht 203

Zoiets moois kan een stadsbestuur natuurlijk niet laten liggen. Ook hier gewoon woningen met aangepaste puien.

18 Zeven Keurvorstenhofje, Tuinstraat 197-223

Het heet het Zevenkeurvorstenhofje maar binnen staat Alidaeshofje. Wat is het nou? Wel, bij de aanbouw wilde het katholieke armenbestuur de andere naam invoeren, maar de eerste naam beklijfde beter. Het is absoluut onduidelijk waar de naam vandaan komt, overigens.

19 Binnenplaats Rozengracht 161

Niet alle hofjes zijn publiek toegankelijk. Ook deze niet, maar door even voorover te leunen konden we toch wel een mooie foto maken. Ook hier een volledig gerenoveerd hofje: de oude indeling is verlaten om moderne appartementen te kunnen maken.

20 Sint Olofspoort hoek Zeedijk

De Sint Olofspoort is er al lang niet meer, maar het straatje is er nog wel en dat draagt nu de naam. We zien uit op Proeverij de Ooijevaar, van de destilleerderij op het Driehoekstraatje!

21 Oude Kerksplein

Met wat wurmen om de vele gestalde fietsen heen kon toch nog een redelijk gelijkende foto gemaakt worden. De linkerkant lijkt niet helemaal meer op wat Zeldenrust tekende. Maar hij had ook het perspectief op het hoekpand midden in de tekening niet helemaal goed: de vrijheid van de tekenaar.

22 Trompettersteeg

Het nauwste steegje van Amsterdam, 90 cm. Niet aan deze zijde maar aan de andere kant aan de Oudezijds Voorburgwal. Van hieraf, de Warmoesstraat, is het een normaal ogende steeg. Veel overeenkomst tussen de tekening van Zeldenrust en de huidige situatie.

23 Bethaniënstraat 21

Het pand zelf staat er nog zoals Zeldenrust het tekende, maar de bebouwing van de tegenover liggende steeg is compleet veranderd. Het was even goed rondkijken hier voordat we er zeker van waren dat we goed zaten!

24 Op de binnenplaats van het Stadhuis, O.Z. Voorburgwal

Het is inmiddels al weer het voormalige stadhuis. Nu is er een chique hotel gehuisvest. De originele toegangsdeur is daardoor een beetje aan het zicht ontnomen.

25 Kromboomsloot 26

Het was lastig om een goede plek te vinden om het pand te fotograferen, maar we zijn tevreden met het resultaat. Het pand is heel herkenbaar, hoewel het duidelijk gerenoveerd is. Bij de renovatie is oog gehouden op de detail, zie bijvoorbeeld de ijzeren relingen bij de opgang en bij de ingang van het souterrain.

26 Binnenplaats in den Bremertuin, Korte Koningsstraat 8-12

Tja, de Bremertuin is er duidelijk nog wel, maar de binnenplaats is onbereikbaar. Als we een satellietfoto bekijken, dan is het duidelijk dat de binnentuin er ook nog is. Maar nu is het nog maar één huisadres, nummer 12A, waar eerder kennelijk meerdere huizen bereikbaar waren.

27 Sleepersteeg 5 bij de Kromboomsloot

Door een hek – zoals zoveel steegjes is deze ook voor publiek afgesloten – zien we rechts een renovatie aan de gang, links nieuwbouw en voor ons veel groen met daarachter doorschemerende bouw. Meer kunnen we er niet van maken.

28 Poortje naast oude pakhuizen der Oost-Indische Compagnie, Prins Hendrikkade 175

En ook deze toegang is afgesloten. Op een satellietfoto zie je de binnenplaats wel, maar de panden aan weerszijden en er achter zijn sterk verbouwd. We verwachten niet veel herkenbare delen terug te vinden.

29 Kattenburgerplein 7

Het is allemaal nep! Als je zo voor de gebouwen aan het huidige Kattenburgerplein staat lijkt het net of het gerenoveerde woningen van vroeger zijn. Maar niets is minder waar. Erachter schuilt een betonnen kolos waar studenten in kleine appartementjes zijn gehuisvest. Maar zo’n betonstructuur lijkt natuurlijk in niets op de omgeving en om daar wat aan te doen heeft men uit restmateriaal wat oude gevels er voor gezet. Aanvankelijk konden de deuren zelfs niet eens open. Maar dat is later veranderd. Er is al veel over geschreven, maar als u iets meer wilt weten dan kunt u het stukje Fake Amsterdam lezen.

30 Pomp Marinewef, Groote Kattenburgerstraat 7

De Groote Kattenburgerstraat is bij de bij 29 al beschreven bouwwerkzaamheden vergroot en omdat de Kleine Kattenburgerstraat verdween volstond de naam Kattenburgerstraat. De marinewerf kon natuurlijk niet verplaatst worden, maar de gebouwen aan de overkant wel.Het is een enorme verbouwing geweest!

De pomp staat er ook niet meer. We vonden wel aan de zijkant een pompkast waarvan de uitloop sterk leek op die van de oorspronkelijke pomp die Zeldenrust tekende.

31 Poortje in het Burgerweeshuis, Kalverstraat 92 en St. Luciënsteeg 27

Door verbouwingswerkzaamheden was het bewuste poortje niet te bereiken. We hebben maar een van de andere gefotografeerd. De stijl is wel een beetje hetzelfde.

32 Begijnhof, Kalverstraat bij de Begijnsteeg

Vrij rondlopen, zoals Zeldenrust mocht, is er al lang niet meer bij op het Begijnhof. De begijntjes wensen rust. Om toch een foto van het bewuste pand te kunnen maken hebben we toestemming gevraagd aan de begeleiders daar. Die werden gelijk enthousiast van het idee en liepen met ons mee om gelegenheid te geven het pand goed in beeld te krijgen.

33 Kleinste hotel van Amsterdam, Heerengracht 332

Het zou kunnen! Rechts van het pand op de foto staat nummer 332A -336B. Het is logischer dat dit het pand 336 is maar helemaal zeker is het niet. Kortom, het lijkt er sterk op dat het Kleinste Hotel van Amsterdam is verdwenen!

34 Deutzenhofje, Prinsengracht 857

Ook hier was het hofje niet vrij toegankelijk. Dus het hoekje dat Zeldenrust tekende kregen we, mede door de begroeiing, niet in beeld. Wel is aan de kozijnen die wel in beeld zijn te zien dat de structuur daarvan zoals getekend is.

35 Grill’s hofje, 1e Weteringdwarsstraat 21

Het ging natuurlijk om de klok. Om die goed te kunnen fotograferen konden we niet de invalshoek van Zeldenrust nemen want dan werd de klok door de groene plant praktisch onzichtbaar. Niet alles aan het ornament van de klok is dezelfde, vooral bovenin. En nu heeft de klok een afdakje gekregen …

Leidsch Antiek

In 1933/34 heeft Leo K. Zeldenrust een serie geïllustreerde artikelen geschreven over zijn indrukken van Leiden. De originelen zijn te vinden in het krantenarchief van het stadsarchief van Leiden (Erfgoed Leiden en Omstreken). Hieronder kunt u de transcripties lezen:

Monnikendam, getekend door Leo Zeldenrust in 1935

Cover Monnikendam Verleden en Heden (1935)

De tekeningen van Leo Zeldenrust verschenen voor de eerste maal in boekvorm in 1935 in het boek “Monnikendam, verleden en heden“. Het boekje werd uitgegeven als gids over de bezienswaardigheden van het oude stadje door de plaatselijke boekhandel, tevens uitgeverij: W van der Voet. Het boekje was bedoeld als een promotie voor het plaatsje Monnikendam, gelegen in de schaduw van Volendam en Marken maar nauwelijks bezocht door toeristen. Tot ongenoegen van de plaatselijke boekhandelaar Willem van der Voet. Het boekje verscheen op zijn initiatief.

De tekeningen van Leo Zeldenrust waren hier nog allemaal netjes omkaderd, iets waar Zeldenrust al na korte tijd vanaf stapte, waardoor de typische tekenstijl ontstond die hem zo herkenbaar maakt. De naam van Leo Zeldenrust wordt in het boekje niet genoemd, dat de tekeningen van hem zijn is alleen af te leiden uit het feit dat op de tekening op de voor en achterkant van het boek zijn handtekening staat . Ondanks het feit dat zijn naam verder niet genoemd wordt kunnen we rustig aannemen dat ook de tekst in het boekje van de hand van Leo Zeldenrust is. Hij publiceerde namelijk al vanaf 1933 artikeltjes in de Leidsche Courant onder de noemer “Leidsch Antiek” in precies dezelfde schrijfstijl, waarin hij je als het ware aan de hand meeneemt langs de gebouwen die hij tekent.

Het Gemeentehuis van Monnikendam, getekend door Leo Zeldenrust, omstreeks 1935,
en rechts op een briefkaart uit 1948